Onder de noemer Ledenpodium geven (nieuwe) leden een kijkje in hun werkveld en hun motivatie om aansluiting te zoeken bij Platform LEO.
Het participatievak wordt de laatste jaren steeds volwassener. We vertrouwen steeds vaker op gevalideerde kennis en methoden, en steeds minder vaak op onze onderbuik. Met alleen de juiste kennis en methoden ben je er echter nog niet. Participatie is geen truc, die je iedereen onder elke omstandigheid kunt aanleren. Er is ook een bepaalde (organisatie)cultuur nodig, een bepaalde set aan normen en waarden. Kortom: naast kennis en methoden is het ook nodig om na te denken over de ethiek van het participatievak. Binnen het kennisknooppunt Participatie denken we, onder andere via de wetten van participatie, na over deze ethiek.
Vijf wetten van participatie
In participatieprocessen zijn sommige mechanismen hardnekkig en onveranderbaar. Ze zijn als natuurwetten die gerespecteerd moeten worden. We noemen ze daarom wetten van participatie.
We onderscheiden 5 belangrijke wetten van participatie:
- Wet van de waarheid: wie liegt, barst.
- Wet van het speelveld: grenzen stellen werkt bevrijdend.
- Wet van de moeite: participeren is vragen om moeilijkheden.
- Wet van de deugdzaamheid: wie niet deugt valt door de mand.
- Wet van de vernieuwing: samen doet veranderen.
Wet van de waarheid
Zaken achterhouden, feiten verdraaien, tactisch spel spelen om een “geheim” doel te bereiken, toezeggingen niet nakomen en daarna ontkennen dat het is toegezegd. Dat breekt elk participatieproces af en haalt de samenwerking onderuit. Dat is de wet van de waarheid. Wie liegt, barst. Wie de wet ontkent komt zichzelf tegen en komt geen steek verder.
Wet van het speelveld
Participatie is niet gebaat bij “alles kan, zegt u het maar”. Want waar ga je het dan over hebben, hoe en met wie? En niet alles kan. Er is altijd een grens aan de orde: organisatorisch, fysiek-technisch, politiek-juridisch, financieel-economisch, sociaal-maatschappelijk. Zonder grenzen weet niemand waarover het wel of juist niet gaat en wie wat kan of mag doen. Dan krijg je een moeizaam proces en een opbrengst die alle kanten op gaat en waarmee je niet goed verder kunt. Je wordt letterlijk overspoeld met informatie. Daarom moet elke initiatiefnemer of plannenmaker vaststellen óf beslissen welke grenzen aan de orde zijn. Dat kan ook samen met (andere) participanten. Het stellen van grenzen dwingt je om vooraf na te denken over de inhoud én over het proces. Zo zorg je voor een speelveld waarbinnen mensen kunnen samenwerken, debatteren en onderzoeken. Als grenzen echte grenzen zijn -en iedereen ze (er)kent - schept dat overzicht, voorspelbaarheid en helderheid. Door grenzen te creëren stel je jezelf in staat vervolg te geven aan de uitkomsten. Het geeft veiligheid en een zekere beheersbaarheid en draagt daarmee ook bij aan vertrouwen, integer handelen, en procedurele rechtvaardigheid. Het stellen van een grens werkt bevrijdend en geeft ruimte aan initiatief.
Wet van de moeite
De keuze om “gewoon” een taak uit te voeren of de afgesproken rol te spelen lijkt comfortabel, maar blijkt vaak onmogelijk. Comfort is strijdig met de wet van de moeite. Complexiteit, meerduidigheid, paradoxaliteit, onvoorspelbaarheid, … participatietrajecten zitten er vol mee. Deze doen een beroep op onder meer creativiteit, leiderschap, doorzettingsvermogen en integriteit. Participatie is zo gewoon als zuurstof en tegelijk zo gevaarlijk als springstof: onmisbaar, maar ook ontvlambaar. Pasklare oplossingen zijn er niet. Participatie is nooit een abc’tje. Er is geen vast recept.
Wet van de deugdzaamheid
In participatieprocessen geven plannenmakers en initiatiefnemers veel van zichzelf prijs. Zelfs als ze de deur dicht houden, geven ze zichzelf bloot. Want wie iets wil verbergen, is verdacht. Burgers, belanghebbenden, partners en journalisten zijn altijd al kritisch, en participatie versterkt dat. Plannenmakers en initiatiefnemers worden in participatieprojecten uitgedaagd en getest op hun geloofwaardigheid, openheid, integriteit, rechtvaardigheid. Participatie is dé stresstest voor betrouwbaarheid. Deugen de plannen? Is de organisatie integer? Wil het bestuur werkelijk transparant zijn? Komen ze afspraken na? Het eigen fatsoen wordt op de proef gesteld, de moraal op zijn houdbaarheid getest. Wie niet deugt, valt in participatietrajecten door de mand.
Wet van de vernieuwing
Met de deur dicht denk je op jezelf, zie je minder, sta je alleen. Samen denk je in dialoog, kijk je verder, heeft de ander invloed. Dingen lopen anders en plannen wijzigen zodra je luistert, in gesprek gaat en samen optrekt. De deelnemers en de organisatoren leren en zien nieuwe dingen. En ook dát veroorzaakt verandering. Participatie heeft invloed op je kennis en ideeën, maar ook op hoe je werkt en als professional functioneert. Wie echt samenwerkt staat open voor de ander, kan meevoelen en emoties ervaren. Niet alleen plannen en mensen veranderen, ook organisaties veranderen en worden beter in hun werk. Wie niet bereid is zichzelf en zijn werk te veranderen, moet de vingers niet branden aan participatie. Het is een participatieve wetmatigheid: samen doet veranderen.
Aan de slag met de wetten van participatie
Wil je aan de slag met de wetten van participatie? Wil je je meer verdiepen in de wetten? Of ben je op zoek naar handvatten om de wetten in je dagelijkse werk toe te passen? Via de website van het kennisknooppunt Participatie zijn animaties en werkbladen beschikbaar om met de wetten aan de slag te gaan. Ook organiseren we met regelmaat masterclasses rond de wetten, zoals recent met Job Cohen en Frits Lintmeijer. Abonneer je op de nieuwsflits van het kennisknooppunt Participatie om hiervan op de hoogte te blijven.
Zoals in de wetenschap elke waarheid een hypothese is tot het tegendeel is bewezen, zo is ook in de participatiekunde elke wet een voorlopig idee, dat vatbaar blijft voor discussie. Wil je meepraten over de doorontwikkeling van de wetten van participatie? Neem dan contact met ons op.
Over het kennisknooppunt Participatie
Het kennisknooppunt Participatie, onderdeel van de directie Participatie van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, richt zich op de ontwikkeling van participatie als volwaardig vakgebied. Dit doet het kennisknooppunt door in te zetten op 3 gebieden:
- Kennisontwikkeling en systematisch vastleggen van ervaring
- Praktisch toepasbaar maken van kennis en ervaring
- De ethiek van het participatievak
Dit blog ging in op de ethiek van het participatievak. Voor meer informatie zie www.kennisknooppuntparticipatie.nl.